Naar de hoofdinhoud Naar de voettekst

De Man Die Zijn Snor In Brand Stak

Het leven en de taalmuziek van de eenzame chroniqueur van Antwerpen: J.M.H. Berckmans

Een podcast van Radio Rix en Antwerpen Boekenstad, naar een idee van de Gangsters Van De Grauwzone

'Het zijn rare tijden hé!' Een boutade van jewelste, maar daarom helaas niet minder waar. De pandemie confronteerde ons met vereenzaming, isolatie en dystopische gedachten. Maar het werk van een bijzondere Antwerpse schrijver bleek reeds in de jaren '90 doorspekt te zijn met die thema's die ons momenteel zo bezig houden. Niemand minder dan J.M.H. Berckmans bracht toen al het verhaal van een eenzame, angstige man in een dolgedraaide samenleving waarop hij geen vat heeft.

J.M.H. Berckmans eindigde in 'n mistroostige OCMW-flat aan de Lange Batterijstraat in Antwerpen. Tussen platgedrukte bierblikjes en natgesabbelde sigarettenpeuken. Alleen, verlaten, wanhopig. Maar zijn teksten bulderen, leven, tieren, brullen, grappen, grollen, schreeuwen, huilen, ontroeren, vertederen en raken. En dat in een volstrekt eigen taal. Een eigen taal die van J.M.H. Berckmans een groot schrijver maakt, een uniek schrijver, zoals er nooit één was en er wellicht nooit meer één zal zijn. Die taal van hem, vol volkse spielereien, waanzinnige karikaturen, hilarisch èn intriest, dolkomisch èn treurig. Hij was Louis-Paul Boon èn Paul van Ostaijen, Tom Lanoye èn Herman Brusselmans ... tegelijkertijd!

Wij hopen dat u intussen zin hebt om Jean-Marie Henri Berckmans beter te leren kennen. Radio Rix en Antwerpen Boekenstad presenteren de podcastreeks De Man Die Zijn Snor In Brand Stak. Vijf afleveringen lang gidst Marcel Vanthilt u doorheen leven en werk van J.M.H. Berckmans, een schrijver die hij een bijzonder warm hart toedraagt. Kristien De Proost, Geert Breës, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers brengen zijn werk tot leven.

Je vindt alle afleveringen hieronder of op op je favoriete podcast-app.

De Klap
aflevering één: De Ballade van Wasted Youth
In aflevering één neemt verteller Marcel ons mee naar zijn hometown, Leopoldsburg! Niet geheel per toeval is dat ook het geboortedorp van Jean-Marie. Wanneer hij ongeveer12 jaar verhuist het gezin Berckmans naar Antwerpen. Hij vindt het er niet leuk en schrijft brieven naar vrienden en vriendinnetjes. Hij klampt zich vast aan enkele jonge mensen zoals zijn vriend M., op wie hij verliefd wordt, en later aan Marina. Aan haar zal hij zijn eerste roman opdragen. Beide relaties en zijn worsteling met het bestaan veroorzaken een ernstige crisis, die zijn psychologische fundamenten grondig doen wankelen. Zoals vaker zal blijken, gaat Jean-Marie die crisis te lijf met taal. Met enkele shots rock & roll achter de kiezen, begint hij op 19-jarige leeftijd aan zijn debuutroman ‘Geschiedenis van de revolutie’ …
De Klap
aflevering twee: Hoogzomer 1985
In aflevering twee nemen we de draad op in het midden van de jaren ‘70. In de Lemméstraat is de toestand van het gezin Berckmans chaotisch. Zowel Jean-Marie als zijn broer Paul kampen met psychische problemen. Jean-Marie onderneemt kort na de voorstelling van zijn debuutroman een zelfmoordpoging. Als bij wonder komt hij erdoor en enkele maanden later ontmoet hij de liefde van zijn leven, Lut, de vrouw met wie hij zal trouwen. Met haar beleeft hij de mooiste en gelukkigste periode van zijn leven. Het koppel woont jarenlang in Italië waar Jean-Marie een succesvol zakenman in sportschoenen wordt. Hun relatie komt echter onder spanning te staan en samen belanden ze weer in België.
De Klap
aflevering drie: Barakstad
Aflevering drie brengt ons naar het begin van de jaren negentig. De Italiaanse droom en zijn huwelijk liggen aan diggelen. Jean-Marie trekt zich terug in de Brederodebuurt in Antwerpen, in Barakstad zoals hij het zelf noemt. Hij stort er zich volledig op het schrijven. En dat loont… J.M.H. Berckmans wordt opgemerkt en krijgt lovende kritieken. Behoud de Begeerte vraagt hem om deel te nemen aan de prestigieuze literaire tournee Saint Amour, waar hij het podium deelt met onder anderen Hugo Claus en Gerard Reve. Zijn bijdrage – waarin hij een koppel vechtend over de keukenvloer laat rollen – maakt grote indruk. Na een lezing op UFSIA vragen de studenten Geert Beullens en Vital Baeken of Jean-Marie mee wil doen met hun collectief Circus Bulderdrang. Daarmee gaat voor hem een jeugddroom in vervulling. Maar het zware leven eist ook zijn tol…
De Klap
aflevering vier: Pandemonium in de Grauwzone
Midden jaren negentig ontmoet Jean-Marie zijn literaire secretaris Geert Breës. Vrijwel onmiddellijk vormen ze een onafscheidelijk duo. Ze maken samen muziek en Geert fungeert als rechterhand bij het schrijven van de verhalen die Jean-Marie steeds vaker gaat dicteren. De boeken uit de eerste helft van de jaren negentig waren getuigen van zijn rock-‘n-rollbestaan. Aan het eind van het millennium gebruikt J.M.H. eerder jazztechnieken: hij hakt en kerft in de taal en bouwt met schijnbaar losse fragmenten een ‘Berckmansiaans’ universum op waarin ieder woord doordacht is. Een radicale breuk waardoor Berckmans in ongenade valt bij recensenten en publiek. Zijn leven speelt zich af in de Grauwzone, een losgeslagen en paranoïde pandemonium…
De Klap
aflevering vijf: Rust In Putteke
Begin 2000 heeft Jean-Marie enkele rake klappen gekregen. Op korte tijd is hij zijn beide ouders en zijn goede vriend, kunstenaar Albert Szukalski, verloren. Ook zijn gezondheid gaat ernstig achteruit en financieel zit hij aan de grond. Slechts enkele trouwe vrienden staan hem nu nog bij. Jean-Maries bestaan krijgt een onverhoopte opflakkering wanneer hij zijn laatste muze, actrice Kristien De Proost, ontmoet. In zijn laatste boeken schrijft hij haar talloze brieven, net als aan zijn overleden ouders. Vooral deze brieven openen bij de critici opnieuw de ogen voor de kracht van J.M.H. Berckmans’ unieke schrijfstijl. Ondertussen heeft Jean-Marie de ouderlijke woning verlaten en komt hij in een OCMW-studio terecht. Daar wordt hij op 31 augustus 2008 dood aangetroffen in zijn sofa.

VIJF EXTRA VERHALEN

Bij elke aflevering hoort ook een extra verhaal waarin onder andere Delphine Lecompte, Jeroen Olyslaegers en Don Vitalski voorlezen uit het werk van J.M.H. Berckmans.

De Klap
extra verhaal 1
Jeroen Olyslaegers leest J.M.H. Berckmans – ‘Met Jan in de metropool of De Ballade van Wasted Youth’
De Klap
extra verhaal 2
Kristien De Proost, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers lezen J.M.H. Berckmans – ‘Ray & Cecilia, Hoogzomer 1985’
De Klap
extra verhaal 3
Don Vitalski leest J.M.H. Berckmans – ‘Hoe het is’
De Klap
extra verhaal 4
Geert Breës leest J.M.H. Berckmans – ‘Slecht nieuws voor Doctor Paf de Pierennaaier, Pandemonium in de Grauwzone’
De Klap
extra verhaal 5
Geert Breës, Kristien De Proost, Delphine Lecompte en Jeroen Olyslaegers lezen J.M.H. Berckmans – ‘De doodgewoonste dingen brengen ons aan ’t zingen van de vriendschap en de liefde’
CREDITS

De Man Die Zijn Snor In Brand Stak is een co-productie van cc Deurne/Radio Rix en Antwerpen Boekenstad, i.s.m. de Gangsters van de Grauwzone

Scenario: De Gangsters van de Grauwzone (Geert Breës en Wim Jammaer) en Kristien De Proost, met medewerking van Chris Ceustermans naar de biografie Schrijven in de Grauwzone

Presentatie: Marcel Vanthilt 
Stemmen: Geert Breës, Kristien De Proost, Delphine Lecompte & Jeroen Olyslaegers
Regie: Wim Jammaer
Techniek opname: Wouter Dupon, Wim Jammaer 
Montage: Wim Jammaer
Mastering en mixing: Peter Boodts 
Communicatie: Katrien Maes 
Productie: Christophe Kenis, Maarten Loos, Katrien Maes 
Uitvoerend producent: Christophe Kenis
Foto's: © Leon Lemahieu © Wim Jammaer

Met speciale dank aan... 
... Antwerpen Boekenstad, om deze podcast te willen co-produceren
... Wim Jammaer, één van onze fijne theatertechnici. Hij kwam niet enkel met het idee op de proppen, maar ontpopte zich ook tot regisseur, schrijver én monteur van deze podcastreeks!

Hier vind je een volledige bronnenlijst van het archiefmateriaal.